çevre bilinci belirler bilinç çevreyi değil

"altyapı üstyapıyı belirler" sözünün diğer ifadeselliğidir. karl marx der ki, "toplumsal yapıyı belirleyen insanın elinde bulundurduğu teknolojik yapıdır, ekonomik indirgemeciliktir". mutabıken, insanın, daha doğmadan bir parçası olduğu dünyaya doğduğu, ve bilindi ile birlikte, doğduğu ilk andan itibaren gördüklerinden ve yaşadıklarından etkilendiğine dair bir atıftır.

"insan dünyanın içine doğar dünya insanın içine değil" gibi bir sözdür. ya da popüler ifade ile şöyle diyelim;
(bkz: coğrafya kaderdir)